Сілавікі ў Беларусі маюць амаль нічым не абмежаваны доступ да дадзеных кліентаў сотавых аператараў — і апошнія законы толькі ўзмацнілі гэта. Мабільныя тэлефоны грамадзян нашай краіны могуць праслухоўваць, а сім-карта беларускага аператара дазваляе сілавікам (і не толькі ім) вызначаць дакладнае месцазнаходжанне яе ўладальніка. Расказваем, хто і як збірае звесткі пра геалакацыю вашага тэлефона — і як яе схаваць.
Якія сэрвісы і арганізацыі збіраюць звесткі пра вашае месцазнаходжанне
Шматлікія сэрвісы ў рэальным часе пастаянна збіраюць звесткі пра лакацыю вашага смартфона. Часцей за ўсё гэтая інфармацыя патрэбная для карэктнай працы карысных праграм накшталт карт, навігацыі, дастаўкі ежы, праграм для знаёмстваў і шмат чаго іншага. Але інфармацыяй пра знаходжанне прылады і яе ўладальніка могуць карыстацца прыватныя кампаніі ці ўлады розных краін далёка не ў самых высакародных мэтах. І такіх выпадкаў было нямала.
Напрыклад, у 2017 годзе стала вядома, што Google атрымлівае інфармацыю пра месцазнаходжанне ўсіх тэлефонаў на Android без дазволу іх уладальнікаў, нават калі ў прыладзе адключаныя сэрвісы геалакацыі і няма сім-карт. Звесткі перадаваліся на серверы Google у зашыфраваным выглядзе. Калі гэтая гісторыя стала публічнай, у кампаніі заявілі, што выкарыстоўвалі сабраныя звесткі толькі для паляпшэння хуткасці дастаўкі паведамленняў і апавяшчэнняў на прылады і не захоўвалі гэтых звестак. Амерыканскія журналісты ўсумніліся ў гэтым. Пазней Google запэўніла, што перастане збіраць звесткі пра месцазнаходжанне карыстальнікаў без іх ведама.
Збіраюць звесткі пра геалакацыю і розныя праграмы. Такая інфармацыя лічыцца прыватнай, але вядомыя выпадкі, калі распрацоўшчыкі прадавалі яе трэцім асобам. Напрыклад, у 2020 годзе выданне Vice расказала, як амерыканскія спецслужбы набываюць звесткі пра геалакацыю карыстальнікаў праграмы Muslim Pro (на той час праграму спампавала каля 100 мільёнаў чалавек), каб у абыход судовых ордараў адсочваць месцазнаходжанне мусульман у розных краінах.
Як сілавікі адсочваюць месцазнаходжанне ўладальнікаў тэлефонаў у Беларусі
Беларускім сілавікамі, у адрозненне ад амерыканскіх, не трэба «замарочвацца» купляй звестак пра геалакацыю ўладальнікаў тэлефонаў. Яны маюць амаль нічым не абмежаваны доступ да інфармацыі пра кліентаў сотавых аператараў.
Яшчэ з 2010 года ў Беларусі дзейнічае закон, згодна з якім сотавыя аператары павінныя на патрабаванне сілавых органаў ставіць на сваё абсталяванне сістэму забеяспечання аператыўна-вышуковых мерапрыемстваў (СЗАМ). Па сутнасці, гэта прылада праслухоўвання і адсочвання.
СЗАМ «прызначаная для кантролю інфармацыі, якая перадаецца па сетках аператараў электрасувязі, і перадачы інфармацыі ў дыстанцыйны пункт кіравання». Сістэма здольная ў рэальным часе праслухоўваць размовы і перадаваць усю інфармацыю пра ўдзельнікаў тэлефоннай размовы — у тым ліку іх месцазнаходжанне.
Акрамя таго, паводле інфармацыі «Кіберпартызан», сілавікі маюць спецыяльную базу «Маяк», з дапамогай якой без запыту да аператараў могуць атрымліваць інфармацыю пра тое, якія апараты і сім-карты знаходзяцца ў разгляданым раёне.
Мабільны тэлефон з сім-картай пастаянна падключаецца да найбліжэйшых вышак сувязі. Дакладнасць, з якой аператар можа вызначыць месцазнаходжанне абанента, залежыць ад мноства фактараў, уключаючы тэхналогію, якую выкарыстоўвае аператар, а таксама колькасць вышак сотавай сувязі на гэтым участку. Звычайна, маючы мінімум тры вышкі сувязі, аператар можа вызначыць месцазнаходжанне з дакладнасцю да кіламетра. Для звужэння зоны пошуку сілавікі могуць выкарыстоўваць ручныя пеленгатары — радыёпрыёмнікі, якія паказваюць магутнасць сігналу паміж дэвайсам і вышкай сувязі.
Вядомыя некалькі выпадкаў, калі ў Беларусі сілавікі выклікалі на допыт або затрымлівалі людзей, адсочваючы месцазнаходжанне іх тэлефонаў.
Так, у 2022 годзе выклікалі на допыт сведак, якія знаходзіліся побач з месцамі дыверсій на чыгунцы. «Магчыма, у дзень адной з дыверсій я знаходзілася недалёка ад гэтага месца, і мяне вызначылі па сігнале мабільнага тэлефона», — расказвала журналістам адна з іх.
У сакавіку 2023 года ў Мінску затрымалі расіяніна Аляксея Маскалёва, якога шукалі за «дыскрэдытацыю» арміі. Паводле яго адваката, сілавікі знайшлі мужчыну, калі ён уключыў тэлефон. Мабыць, на тэлефоне стаяла расійская сім-карта, або сілавікі ведалі IMEI (унікальны ідэнтыфікацыйны нумар) дэвайса Маскалёва.
— Калі ў спецслужбаў ёсць сімка альбо IMEI тэлефоннага апарата, то тут усё роўна, уключыць ён гэтую сімку ў іншым апараце або апарат проста ўключаць з іншай сімкай. Кантралююцца дзве рэчы: сім-карта і апарат. Як толькі ён іх уключае, гэта фіксуецца праз спецыяльныя праграмы, і такім чынам выдаецца яго лакацыя — дзе ён знаходзіцца, прыкладная сота. І тады можна ўключаць праслухоўванне альбо па IMEI апарата, альбо па сімцы. І ўжо шукаць яго і затрымліваць. Сота — гэта прыкладна кола на кіламетр, — каментаваў арышт расіяніна заснавальнік BYPOL Аляксандр Азараў.
Як схаваць месцазнаходжанне тэлефона
Калі мэта — цалкам схаваць сваю геалакацыю ў Беларусі, то адзіны спосаб — не карыстацца тэлефонам з сім-картай (і не мець яго пры сабе). Лепш за ўсё выкарыстоўваць для выхаду ў інтэрнэт «чысты» тэлефон, у які да гэтага не ўстаўлялася сім-карта беларускага (або расійскага) аператара. Проста выключыць тэлефон — недастаткова бяспечная мера. Нават выключаная прылада працягвае абменьвацца інфармацыяй з навакольным светам.
Вядомыя выпадкі, калі людзям у Беларусі ўдавалася месяцамі хавацца ад сілавікоў. Напрыклад, сям’я праваабаронцаў — муж і жонка Аліна Нагорная і Ігар Случак — два з паловай гады заставалася ў краіне, хаваючыся ад палітычных рэпрэсій. Ім гэта ўдалося шмат у чым дзякуючы таму, што яны не карысталіся сотавай сувяззю і выходзілі ў інтэрнэт толькі з дапамогай VPN.
Як адключыць геалакацыю для асобных праграм
У іншых, менш небяспечных сітуацыях, рэкамендуецца звяртаць увагу на тое, якім праграмам на тэлефоне вы дазваляеце доступ да вызначэння геалакацыі. Не варта дзяліцца ёй з праграмамі ад невядомых распрацоўшчыкаў, якімі вы рэдка карыстаецеся.
У наладах тэлефона можна паглядзець спіс праграм, для якіх дазволенае вызначэнне геалакацыі — і пры неабходнасці адключыць гэтую функцыю.
Адкрыйце «Налады» — «Канфідэнцыйнасць і бяспека» — «Службы геалакацыі». Пракруціце ўніз да патрэбнай праграмы і абярыце адзін з наступных варыянтаў.
- «Ніколі»: доступ да інфармацыі службаў геалакацыі забаронены.
- «Спытаць наступным разам» ці «Калі я дзялюся»: можна выбрауь «Падчас выкарыстання праграмы», «Дазволіць адзін раз» ці «Не дазваляць».
- «Падчас выкарыстання праграмы»: доступ да інфармацыі службаў геалакацыі дазволены толькі падчас з’яўлення праграмы або адной з яе функцый на экране. Калі абраны варыянт «Падчас выкарыстання праграмы», радок стану можа станавіцца сінім, калі якая-небудзь праграма актыўна выкарыстоўвае звесткі пра вашае месцазнаходжанне.
- «Заўсёды»: доступ да інфармацыі пра месцазнаходжанне дазволены нават падчас працы праграмы ў фонавым рэжыме.
На тэлефонах Android налады могуць выглядаць па-рознаму для розных брэндаў і мадэляў.
На тэлефонах Samsung шлях будзе наступны: «Налады» — «Лакацыя» — «Дазволы праграм». Далей выбраць з варыянтаў: «Дазволіць толькі падчас выкарыстання праграмы», «Пытаць кожны раз» ці «Забараніць».
На тэлефонах Huawei: «Налады» — «Праграмы» — «Дыспетчар правоў» — «Геададзеныя». Выбраць з варыянтаў: «Дазволіць толькі падчас выкарыстання праграмы», «Дазволіць у любым рэжыме» або «Забараніць».
Чытайце таксама
